Mikołaj z Oporowa

Mikołaj z Oporowa (ok. 1365-1425). Początki wielkości rodu Sulimów z ziemi łęczyckiej.

Mikołaj wywodził się z łęczyckiej odnogi rodu Sulimów, który od pierwszej połowy XIV wieku zaczął odgrywać coraz większą rolę w ówczesnym województwie łęczyckim. Najstarszym, odnotowanym źródłowo antenatem Mikołaja jest Stefan – jego dziadek, chorąży a następnie sędzia łęczycki. Stefan pozostawił po sobie 3 synów (Bogusława, Włodzimierza, trzeci syn nieznany z imienia) i 2 córki (Luchnę i Mścichnę). Stryj Mikołaja, Bogusław obrał karierę duchowną i co interesujące, odegrał pewną rolę w wydarzeniach towarzyszących burzliwemu bezkrólewiu po śmierci Ludwika Węgierskiego. Książe mazowiecki Siemowit IV chcąc zdobyć koronę polską, próbował wywrzeć nacisk na kapitułę w Gnieźnie (gdzie po śmierci Janusza Suchywilka pozostawał wakat na stanowisku arcybiskupa), dlatego by obsadzić tam swojego stronnika, zajmuje w księstwie rawskim posiadłości arcybiskupstwa i rozpoczyna obleganie łowickiego zamku. W celu zaprzestania plądrowania dóbr arcybiskupich kapituła wysłała poselstwo do mazowieckiego księcia w skład którego wchodził m.in. Bogusław z Oporowa. Warunkiem odstąpienia od oblężenia miało być usunięcie nieprzychylnego Siemowitowi dowódcy garnizonu zamku Dzierżka z Iwna. W jego miejsce z ramienia gnieźnieńskiej kapituły powołano Bogusława z Oporowa i Wojciecha z Bielaw¹.

Młodszy z synów Stefana – Włodzimierz zaczyna karierę na urzędach ziemskich od stanowiska podstolego. Podobnie jak swój brat również angażuje się w wir wydarzeń bezkrólewia. Na zjeździe w Radomsku w marcu 1384 r. został powołany jednym z czterech komisarzy zarządzających ziemią łęczycką podczas bezkrólewia. Pod koniec tego samego roku udaje się na zjazd do Krakowa, gdzie był świadkiem na dokumencie rozejmu pomiędzy przedstawicielami szlachty małopolskiej, sieradzkiej, łęczyckiej i dobrzyńskiej a księciem mazowieckim Siemowitem IV. W 1387 już za sprawą Władysława Jagiełły zostaje awansowany na urząd sędziego ziemskiego łęczyckiego, co było ewidentnym sygnałem coraz to większej pozycji Oporowskich w tym regionie. Prawdopodobnie właśnie w latach zawieruchy lat osiemdziesiątych XIV wieku, zniszczeniu ulega pierwszy drewniany dwór Oporowskich. Nowa siedziba powstała w pobliżu dzisiejszego Domku Szwajcarskiego i przetrwała ok. 100 lat. Za wzniesienie drugiego, większego i bardziej wygodnego dworu w Oporowie mogli odpowiadać zarówno sędzia Włodzimierz, jak i jego syn, Mikołaj².

Mikołaj z Oporowa po raz pierwszy pojawił się w źródłach 7 stycznia 1391 przy boku swojego ojca Włodzimierza. Karierę urzędniczą rozpoczął od skromnego stanowiska podkoniego łęczyckiego w 1391 roku. Trzy lata później objął stanowisko łowczego mniejszego łęczyckiego, które sprawował aż do 1411 roku. Początkowo rozwój jego kariery przebiegał powoli, jednak dzięki swoim zdolnościom administracyjnym i talentowi politycznemu, Oporowski stał się istotną postacią na scenie politycznej Królestwa Polskiego. Był jednym z lojalnych dyplomatów króla Władysława Jagiełły, co pozwoliło mu na zdobycie znaczących wpływów w strukturach władzy.

Działalność Oporowskiego w ramach administracji królewskiej jest poświadczona od 1398 roku. Choć można go zaliczyć do kręgu osób zaangażowanych w działania o charakterze dyplomatycznym, nie zajmował czołowej pozycji wśród urzędników tej rangi³. Brał udział w poręczeniu kilku rozejmów z Zakonem Krzyżackim, w tym m.in. tych zawartych nad Brdą (1409), w Nieszawie (1410) i w Toruniu (1411). Niestety nie jest potwierdzony jego udział w sławetnej bitwie na polach Grunwaldu, być może służył w chorągwi ziemskiej łęczyckiej wystawionej przez starostę Piotra Szafrańca.

Nagrodą za jego aktywność był niewątpliwie awans na urząd podkomorzego⁴. Urząd ten przeszedł istotną ewolucję w ciągu średniowiecza, zwłaszcza na terenach ziemi łęczyckiej i sieradzkiej. Początkowo miał charakter dworski – jego podstawową funkcją było zaopatrywanie dworu książęcego w żywność i zarządzanie tzw. komorą, czyli magazynem dóbr. Funkcje te wiązały się bezpośrednio z codziennym funkcjonowaniem książęcego otoczenia i miały charakter służebny⁵. Po włączeniu tych ziem do Korony Królestwa Polskiego i zaniku systemu dzielnicowego, pierwotne znaczenie urzędu zaczęło stopniowo tracić na znaczeniu. W miejsce dawnych obowiązków gospodarczych pojawiły się kompetencje sądowo-terenowe (wyznaczanie granic), co uczyniło z podkomorzego jednym z kluczowych urzędników ziemskich. Jeszcze innym obowiązkiem tego urzędu było również odbieranie przysiąg szlacheckich oraz czuwanie nad ich zgodnością z regułami uświęconymi przez zwyczaj⁶.

W kolejnych latach Mikołaj z Oporowa nie angażował się aktywnie w życie polityczne na poziomie ogólnopaństwowym, skupiając się przede wszystkim na gospodarowaniu swymi dobrami w ziemi łęczyckiej oraz na lokalnej działalności administracyjnej. Nie przeszkodziło mu to jednak w dalszym awansie – w sierpniu 1418 roku, podczas ogólnopolskiego zjazdu w Łęczycy, został mianowany starostą łęczyckim. Funkcja ta, będąca jednym z kluczowych instrumentów w rękach monarchy, miała charakter nie tylko administracyjny, ale i polityczny. Starosta był w istocie reprezentantem władzy królewskiej w terenie – przewodniczył sądom grodzkim, roczkom i wiecom szlacheckim, gdzie bez jego obecności nie mogły zapaść żadne decyzje. Uchwalane tam lauda wymagały jego akceptacji. W otoczeniu starosty zasiadali asesorzy, wśród których bywał nawet wojewoda. Tę funkcję można określić mianem de facto namiestnictwa królewskiego na danym terytorium. Objęcie przez Oporowskiego starostwa łęczyckiego nie tylko umacniało jego pozycję w regionie, ale również otwierało drogę do kolejnych awansów na szczeblu centralnym⁷.

Jeszcze w tym samym roku, zapewne w lipcu 1419 roku, Mikołaj z Oporowa objął prestiżowy urząd wojewody łęczyckiego, kumulując tym samym dwa najważniejsze urzędy w regionie⁸. Tytuł wojewodziński nie tylko formalizował jego dominującą pozycję na arenie lokalnej, ale również otwierał drzwi do ścisłej rady królewskiej, dzięki czemu Oporowski stał się jednym z głównych współtwórców polityki wewnętrznej i zagranicznej Królestwa Polskiego⁹.

Lata 1419–1424 były szczytowym okresem jego działalności politycznej. W maju 1419 roku brał udział w nieudanych rokowaniach pokojowych z Zakonem Krzyżackim w Gniewkowie i Toruniu, które odbywały się z udziałem legatów papieskich. Następnie, 15 lipca tegoż roku, sygnuje swoją pieczęcią dokument przymierza antykrzyżackiego zawartego z państwami unii kalmarskiej w obozie pod Czerwińskiem. W kwietniu 1420 roku wziął udział w sądzie nadwornym w Brodni, jednej z rezydencji królewskich. W 1421 roku, w Krakowie, podpisał sojusz z margrabią brandenburskim Fryderykiem I Hohenzollernem, a rok później, po wznowieniu działań zbrojnych przeciw Zakonowi, mógł brać udział w wojnie zakończonej pokojem mełneńskim. Był jednym z pełnomocników, którzy przygotowali warunki tego traktatu i sygnował dokument pokoju jako świadek¹⁰.

W marcu 1424 roku uczestniczył w koronacji królowej Zofii Holszańskiej, występując jako jeden z wystawców dokumentu poszerzającego jej wiano oraz w rozmowach z wielkim mistrzem Zakonu w Nieszawie. Ostatni raz jego obecność na forum ogólnopolskim została odnotowana podczas zjazdu panów koronnych z księciem mazowieckim Siemowitem IV w Sochaczewie 29 sierpnia tegoż roku. Niewykluczone, że wówczas usiłowano nakłonić księcia do złożenia hołdu królowi¹¹.

Mikołaj z Oporowa, obok działalności urzędniczej i politycznej, prowadził również ambitną i konsekwentną politykę gospodarczą. Dzięki systematycznym zakupom, lokacjom nowych wsi oraz scalaniu rozdrobnionych działów, zbudował jeden z największych kompleksów majątkowych w ziemi łęczyckiej. U schyłku życia dysponował ponad 25 osadami, z czego przynajmniej 15 stanowiło jego własność całkowitą, a pozostałe posiadał w częściach.

Do wsi, które znajdowały się w całości w rękach Oporowskiego, należały: Oporów (również lokowane przez niego miasto prywatne), Dobrzewy, Pawłowice, Świechów, Wola Świechowska, Tomczyce, Miłonice, Turzynów, Konary, Sokołówek, Goślub Duży i Mały oraz tzw. klucz bratoszewicki (Bratoszewice, Orzełki i Wyskoki). Wsie, w których posiadał tylko części (działy), to: Jagniątki, Siemienice, Szewce, Milechów, Drzewoszki, Sławoszew, Sówki¹².

Jego małżeństwo z Krystyną ze Służewa przyniosło rodzinie dodatkowe dobra w ziemi kujawskiej (Kobylebłota, Ciechocinek, folwark Czajki, działy w Woluszewie i Służewie)¹³, Ekspansja ta miała istotne znaczenie dla przyszłych pokoleń rodu, tworząc trwałą podstawę pod kujawski odłam rodziny.

Mikołajowi z Oporowa można przypisać budowę nowej, drugiej drewnianej rezydencji, która zastąpiła wcześniejszy, starszy dwór zniszczony prawdopodobnie w latach osiemdziesiątych XIV wieku. Nowa siedziba powstała w pobliżu dzisiejszego tzw. Domku Szwajcarskiego i funkcjonowała przez około sto lat jako główny ośrodek zarządzania dobrami rodowymi. Co istotne rezydencja ta była wyposażona w nowoczesny jak na standardy epoki system ogrzewania typu hypocaustum¹⁴, znany głównie z zastosowań w klasztorach i na dworach wyższej szlachty, co potwierdza aspiracje właściciela do utrzymania wysokiego poziomu komfortu i reprezentacyjności.

W świetle badań archeologicznych oraz analizy źródeł pisanych można przypuszczać, że to jeszcze za życia Mikołaja rozpoczęto także proces budowy murowanej rezydencji obronnej. Pierwszym elementem tego założenia była najprawdopodobniej tzw. wieża zachodnia – czworoboczna, masywna konstrukcja z kamiennymi fundamentami, pełniąca zapewne funkcję obronną, magazynową i mieszkalną. Jej powstanie należy wiązać z początkiem budowy późniejszego gotyckiego zamku, który po śmierci Mikołaja został rozbudowany i ukończony przez jego syna, Władysława z Oporowa¹⁵.

Mikołaj z Oporowa zmarł między 13 stycznia a 17 kwietnia 1425 roku i został pochowany w kościele parafialnym w Oporowie. Przed śmiercią sporządził testament¹⁶, w którym przekazał legat (60 groszy szerokich) na rzecz kościoła św. Marcina w Oporowie. Prawdopodobnie chciał aby miejscu dawnej drewnianej świątyni powstała nowa, tym razem już murowana. Potwierdza w nim też swoje poprzednie postanowienia odnośnie przekazania parafii 2 łanów ziemi oraz kolejnych 12 florenów. Inne legaty przekazał także biskupowi płockiemu i klasztorom dominikańskim w Łęczycy i Brześciu Kujawskim oraz plebanom w Nowym i Rdutowie. W swojej ostatniej woli zwolnił też swoich poddanych ze „swadziebnego” , czyli opłaty związanej z zawieraniem małżeństw¹⁷.

Synowie Mikołaja (Stefan, Władysław, Jan, Bogusław, Mikołaj i Piotr) podzielili się odziedziczonym majątkiem już w lipcu 1425 roku, kontynuując dzieło ojca w polityce i administracji królewskiej. Dzięki jego staraniom Oporowscy umocnili swoją pozycję w elicie władzy, a potomkowie wojewody, w tym arcybiskup gnieźnieński Władysław z Oporowa, kontynuowali działania ojca, rozszerzając wpływy rodu. Polityczne i gospodarcze dokonania Mikołaja miały długofalowy wpływ na przyszłe pokolenia, zapewniając rodzinie wysoką pozycję w hierarchii społecznej Królestwa Polskiego. Przykład Oporowskiego wojewody pokazuje, jak umiejętna polityka, lojalność wobec monarchy oraz skuteczne zarządzanie dobrami mogły wpłynąć na długotrwały sukces rodu w realiach późnośredniowiecznej Polski.

* * *

Przypisy:

Z. Wilk-Woś, Władysław z Oporowa (ok. 1395-1453) podkanclerzy królewski, biskup włocławski i arcybiskup gnieźnieński, [w:] Studia Claromontana, t. 21, Warszawa 2003, s.202-205.
T. Pietras, Oporowscy herbu Sulima. Kariera rodziny możnowładczej w późnośredniowiecznej Polsce, Łódź 2013, s. 37-39.
T. Pietras, Oporowscy herbu Sulima, s. 44.
Tamże, s. 45.
A. Szymczakowa, Urzędnicy łęczyccy i sieradzcy do połowy XV wieku, „Acta Universitatis Lodziensis”, Folia historica, t. 20, Łódź 1984 s. 120-121.
Tamże, s. 122.
Z. Wilk-Woś, Władysław z Oporowa, s. 207-208
T. Pietras, Oporowscy herbu Sulima, s. 47.
A. Szymczakowa, Urzędnicy łęczyccy i sieradzcy, s. 86.
T. Pietras, Oporowscy herbu Sulima, s. 48-51.
Tamże, s. 52.
T. Nowak, Własność ziemska w ziemi łęczyckiej w czasach Władysława Jagiełły, Łódź 2003, s. 562–563.
Tamże, s. 337.
J. Tomala, Oporów. Małomiasteczkowa włość prywatna w powiecie orłowskim w województwie łęczyckim od XIV do XVIII wieku. Studium archeologiczno-architektoniczne, Oporów 2002, s. 88.
Tamże, s. 120-121.
ZDPauli, z. 1, nr 86, s. 159.
Słownik pojęciowy języka staropolskiego, https://spjs.ijp.pan.pl/haslo/index/16333/50726 [dostęp: 23.04.2025]

Bibliografia:

Janusz Bieniak, Oporowski Mikołaj (właściwie Mikołaj z Oporowa) h. Sulima
(ok. 1365–1425), wojewoda łęczycki, Polski Słownik Biograficzny, t. 24, z. 100, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1979.
Jan Fijałek, Zbiór dokumentów zakonu OO. Paulinów w Polsce, z. 1: 1328–1464, Kraków 1938.
Tadeusz Nowak, Własność ziemska w ziemi łęczyckiej w czasach Władysława Jagiełły, Łódź 2003.
Tomasz Pietras, Oporowscy herbu Sulima. Kariera rodziny możnowładczej
w późnośredniowiecznej Polsce, Łódź 2013.
Alicja Szymczakowa, Urzędnicy łęczyccy i sieradzcy do połowy XV wieku, „Acta Universitatis Lodziensis”, Folia historica, t. 20, Łódź 1984.
Janusz Tomala, Oporów. Małomiasteczkowa włość prywatna w powiecie orłowskimw województwie łęczyckim od XIV do XVIII wieku. Studium archeologiczno-architektoniczne, Oporów 2002.
Zofia-Wilk-Woś, Władysław z Oporowa (ok. 1395-1453) podkanclerzy królewski, biskup włocławski i arcybiskup gnieźnieński, [w:] Studia Claramontana, t. 21, Warszawa 2003.

Netografia:

Słownik pojęciowy języka staropolskiego, https://spjs.ijp.pan.pl/haslo/index/16333/
50726 [dostęp: 23.04.2025]

Autor: Mateusz Szwarc

Mikołaj z Oporowa