Filiżanka z wizerunkiem Tadeusza Kościuszki
Filiżanka to niewielkie naczynie z uszkiem, służące do picia kawy lub herbaty i zwykle używane z odpowiednim spodkiem. Korzystamy z nich na co dzień. Z jednych przy każdym posiłku, z innych tylko przy wyjątkowych okazjach. Wśród nich na uwagę zasługują filiżanki unikatowe, np. bardzo stare. Jedno z właśnie takich naczyń jest ozdobą kolekcji porcelany Muzeum Zamku w Oporowie. Jest to filiżanka z wytwórni w Korcu, z półpostacią Tadeusza Kościuszki.
Korzec to dziś niewielkie miasteczko na Ukrainie, na Wołyniu. W II poł. XVIII w. należało do księcia Józefa Klemensa Czartoryskiego, który postanowił zbudować tam wytwórnię farfurów, jak w dawnej Polsce określano wyroby ceramiczne. Pierwszym dyrektorem powstającej manufaktury został w 1793 r. Franciszek de Mezer, natomiast sama wytwórnia ruszyła rok później. Początkowo wytwarzano tam wyroby fajansowe. Masę porcelanową de Mezer uzyskał ok. 1789 r. i wkrótce zaczęto wytwarzać również wyroby porcelanowe. Lata 1790 – 1791 były najlepszym okresem działalności wytwórni. Problemy rozpoczęły się wraz z wojną polsko – rosyjską 1792 roku i z II rozbiorem. Wołyń znalazł się w granicach Rosji, co bardzo ograniczyło rynek zbytu na wyroby koreckie. Trzy lata później Franciszek Mezer odszedł, żeby zakładać wytwórnię porcelany i fajansu w Tomaszowie Lubelskim, w dobrach Zamoyskich, a nowym dyrektorem został jego brat – Michał. W 1796 r. manufaktura spłonęła. Szybko wprawdzie została odbudowana, ale początkowo pracowała na niewielką skalę. Dopiero z czasem zwiększyła swoją produkcję. W 1803 r. Michał de Mezer przeszedł do wytwórni porcelany i fajansu w Baranówce, więc Czartoryski zaczął szukać jego następcy. Został nim francuski chemik z wytwórni porcelany w Sèrves – Charles Louis Meraud lub Mereaud, a po nim, w roku 1807 – Louis Pétion. W tym samym roku rozdzielono produkcję fajansu i porcelany. Wyroby porcelanowe nadal miały powstawały w Korcu, natomiast fajansowe – w nieodległej Horodnicy. W 1810 roku zmarł książę Czartoryski. W roku 1821 Pétion wydzierżawił manufakturę, lecz mimo jego starań nie dało się jej uratować i w roku 1832 wytwórnia korecka ostatecznie zakończyła działalność.
Filiżanka z Oporowa jest niedużym, cylindrycznym naczyniem typu litron, z załamanym uchem. Wylew jest ozdobiony złoconym pasem, szerszym po wewnętrznej stronie. Na brzuścu jest owalna miniatura Tadeusza Kościuszki w kolorze sepii, otoczona wieńcem laurowym, wykonana w technice en camaïeu. Kościuszko ukazany jest z profilu, od pasa w górę. W uniesionej prawej ręce trzyma szablę. W lewej – kartę z napisem: „Akt/Powstania/Narodu d./23 Marca/1794 w/Krakowie”. W dole wieńca jest orzeł z rozpostartymi skrzydłami, trzymający w dziobie wstęgę z napisem: „ŚMIERĆ ALBO ZWYCIĘSTWO”. Na spodzie filiżanki jest sygnatura wytwórni: Oko Opatrzności, a pod nim napis Korzec. Pod napisem – cyfra 4 i skierowana w górę strzałka.
Filiżanka powstała ok. 1820 r. Eksponowana jest na parterze zamku, w potężnej szafie holenderskiej z ok. 1700 roku, w pomieszczeniu zwanym Skarbczykiem.
Andrzej Jankowski, kustosz
Bibliografia:
- Filiżanka, https://pl.wikipedia.org/wiki/Fili%C5%BCanka [dost. 05.01.2019]
- P. Kluz „Historia manufaktur fajansu i porcelany w Korcu i Horodnicy na Wołyniu”, https://muzea.malopolska.pl/czy-wiesz-ze/-/a/10191/historia-manufaktur-fajansu-i-porcelany-w-korcu-i-horodnicy-na-wolyniu [dost.: 03.08.2018]
- R. Rau „Ceramika w zbiorach Muzeum w Oporowie”, Oporów 1999, s.43
- E. Kowecka, M. i J. Łosiowie, L. Winogradow „Polska porcelana”, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo, Wrocław 1983 r., s. 14-38
- A. Szkurłat „Porcelana z Korca znana czy nieznana?” w: Spotkania z zabytkami nr 12/2005, s.13 -15
