Talerz z pejzażem

Nr inw.: MO/621
Materiał i technika: porcelana, malowanie, złocenie
Wymiary: śred.: 24,7 cm
Czas powstania: ok. lat 1763-65

Morski brzeg, romantyczne ruiny, spacerujący po brzegu ludzie, góry na horyzoncie. Taki opis, jeśli dotyczy dzieła sztuki, to zazwyczaj kojarzy się z obrazem lub grafiką. A w Muzeum Zamku w Oporowie taki obraz można znaleźć na …talerzu. Dokładnie na niedużym, porcelanowym talerzu deserowym.

Powstał on w słynnej Królewsko-Polskiej i Elektorsko – Saskiej Manufakturze Porcelany w Miśni. Ma falistą krawędź i ażurowy kołnierz w formie plecionki, w której linie faliste przeplatają się z prostymi. Wspomniany na wstępie pejzaż zdobi środek talerza, czyli lustro i przedstawia zatokę morską z urozmaiconą linią brzegową. Nad brzegiem stoją romantyczne ruiny zamku z niewysoką wieżą z oknem i bramą. Do wieży przylegają rozpadające się mury. Przed zamkiem oraz przy dolnej krawędzi malowidła widać sześć postaci zajętych swoimi sprawami. Jedna wędką łowi ryby, a pozostałe rozmawiają w dwóch grupach. Po lewej stronie, na wodzie kołyszą się dwa statki, a w tle jest słabo widoczny, jakby zamglony brzeg z budynkiem z wieżą. Całość wieńczy zarys gór i niebo z chmurami.

Malowidło ujęte jest w cienką czarną ramę ze złotym obrysem, w formie czwórliścia. Wokół tej ramy jest ozdobna dekoracja floralna złożona ze złotych, różowych i czerwonych wici roślinnych i kwiatów, a zewnętrzna krawędź lustra talerza, pod plecionką, jest ozdobiona malowanym na złoto motywem koronki.

Talerz ma 25,5 cm średnicy. Spód jest biały, a na środku ma znak wytwórni: malowane podszkliwnie dwa skrzyżowane, kobaltowe miecze z kropką między rękojeściami. Miecze są przekreślone w szkliwie ukośną kreską. Z boku wyciśnięta w masie liczba „10”. Wg Leona Chrościckiego, taka sygnatura jak na opisywanym talerzu, czyli z mieczami i kropką między rękojeściami mieczy, tzw. „Punktzeit” była stosowana w latach 1763-1774. A co mówi sam pejzaż? Otóż tego typu pejzaże, ukazujące różne sceny na tle zabudowań portowych lub architektury obronnej, powstawały już w I połowie XVIII wieku, gdy kierownikiem wytwórni miśnieńskiej był Johann Gregor Höroldt (1722-1730). Te osiem lat w historii manufaktury miśnieńskiej nazywane są okresem malarskim lub po prostu okresem Höroldta. Tego typu dekoracje są wiązane z dwoma malarzami: J. G. Heinzem, który pracował w manufakturze w Miśni w latach  1721-1746 i z Ch. F. Heroldem, pracującym tam przez ponad pięćdziesiąt lat (1726 – 1778).

Natomiast plecionki koszykowe (przeplatające się łukowate linie), obejmujące całe naczynie i do tego ażurowe przy kołnierzu, są charakterystyczne dla lat 1764-1773. Plecionka w opisywanym talerzu jest nieco bardziej skomplikowana, ponieważ składa się z przenikających się linii falistych oraz łamanych. Ponadto sygnatura wytwórni jest przekreślona. Wg Joanny Zofii Rose, kreski oznaczające jakość wyrobu pojawiły się ok. 1760 r. Trzeba jeszcze dodać, że w latach 1756-63 trwała wojna siedmioletnia, kiedy to wojska pruskie zajęły Miśnię. Wytwórnia wtedy bardzo ucierpiała. Reasumując, można przyjąć, że opisywany talerz powstał po połowie XVIII w., około lat 1763-65.

Andrzej Jankowski, kustosz

Bibliografia:

1. Chrościcki „Porcelana – znaki wytwórni europejskich”, Krajowa Agencja Wydawnicza, Warszawa 1991.
2. Z. Rose „Szyfr ukryty w skrzyżowanych kobaltowych mieczach – kropki i kreski na sygnaturach z Meissen”, http://www.kochamantyki.pl/artykuly-i-wywiady/porcelana/artykul/zobacz/szyfr-ukryty-w-skrzyzowanych-kobaltowych-mieczach-sygnatury-misni.html [dost. 08.09.2019]
3. Piątkiewicz – Dereniowa „Porcelana miśnieńska w zbiorach wawelskich”, Cz. I i II, Katalog Zbiorów 3, Państwowe Zbiory Sztuki na Wawelu, Kraków 1983.
4. „Porcelana miśnieńska, https://pl.wikipedia.org/wiki/Porcelana_mi%C5%9Bnie%C5%84ska [dost. 08.09.2019]