Sąd Parysa na płaskorzeźbie
Obiekt: Relief wypukły
Sygnatura: MO/127
Czas powstania: po 1700
Autor: Austria, wg. I. Elhafena
Materiał i technika: kość słoniowa, rzeźbienie
Wymiary: 9 x 19 cm
Stan zachowania: dobry
W zbiorach Muzeum Zamku w Oporowie znajduje się m.in. nieduża płaskorzeźba oprawiona w czarną, drewnianą ramę, przedstawiająca jedną z najbardziej znanych scen z mitologii greckiej, mianowicie Sąd Parysa. Widzimy na niej tytułowego Parysa[1], trzy najważniejsze greckie boginie – Afrodytę, Atenę i Herę oraz boskiego posłańca – Hermesa.
Sąd Parysa w konsekwencji doprowadził do wybuchu słynnej wojny trojańskiej. Genezą tego wydarzenia był ślub nereidy[2] Tetydy i Peleusa – króla Ftyi w Tesalii [3]. Wesele odbyło się w siedzibie greckich bogów, na Olimpie. Na uroczystości byli obecni prawie wszyscy bogowie z najważniejszym Zeusem na czele. Nie zaproszono bogini niezgody – Erydy. Ta jednak się pojawiła, i na stół przy którym siedzieli weselnicy, rzuciła złote jabłko z napisem „dla najpiękniejszej”. Od razu zaczęły się o nie kłócić Afrodyta, Atena i Hera. Wobec tego Zeus kazał Hermesowi zaprowadzić je przed oblicze Parysa, żeby ten dokonał wyboru najpiękniejszej.
Piękność każdej z bogiń przekraczała ludzką miarę. Nie można było osądzić, która z nich jest najpiękniejsza. Boginie też to wiedziały, dlatego, żeby ułatwić Parysowi zadanie, każda z nich zaoferowała mu jakiś dar. Hera – że uczyni go władcą wszystkich krain i najbogatszym z ludzi. Atena, że będzie najlepszym, zawsze zwycięskim wojownikiem. Natomiast Afrodyta obiecała mu najpiękniejszą z kobiet za żonę – Helenę, która jednak miała już męża – Menelaosa, króla Sparty, i Parys złote jabłko dał Afrodycie.[4] I właśnie ten moment przekazania jabłka Afrodycie, ukazuje opisywana płaskorzeźba. Z lewej strony, pod drzewem, siedzi lekko pochylony Parys. Wyciąga rękę w stronę Afrodyty, podając jej jabłko. Obok niego, odwrócony do widza plecami siedzi Hermes. Odwraca głowę w stronę Hery. Ta stoi zdziwiona, z lekko pochyloną głową. Jest ledwie osłonięta unoszonymi przez wiatr szatami. Obok jej nóg stoi ulubiony ptak – paw.[5] Dalej, na pierwszym planie, stoi Afrodyta. Spokojna i zwycięska. Lewą ręką podtrzymuje szatę osłaniającą jej biodra., a prawą wyciąga po jabłko. Obok niej stoi mały Eros – bożek miłości. Lewą nogę oparł na kołczanie ze strzałami. Kogo trafi taka strzała, ten się zakocha. Kompozycję zamyka odchodzącą, pochylona do przodu Atena. Odwraca głowę w stronę Parysa, jakby rzucała mu groźbę. Na głowie ma hełm, w lewej ręce włócznię, zaś prawą oparła na Egidzie – tarczy z głową Meduzy.
Scena jest dynamiczna. Bardzo dobrze uchwycone są pozy, spojrzenia i mimika bohaterów. Uwagę patrzącego w pierwszej kolejności przyciąga postać siedzącego pod drzewem Parysa. Jego głowę ocienia gałąź z liśćmi, która może tu się kojarzyć z baldachimem. W końcu to on wydaje tak brzemienny w skutki osąd. Ciekawy jest też kontrast spokojnej twarzy Afrodyty i zaskoczonej twarzy Hery, której nastrój dodatkowo podkreślają łopocące na wietrze szaty. Postaci są przedstawione zgodnie z kanonem sztuki klasycznej. Są wyidealizowane, proporcjonalne, prawie nagie. Jednak patrząc na tę płaskorzeźbę, warto też zwrócić uwagę na szczegółowo ukazaną roślinność i towarzyszące postaciom przedmioty, np. Kaduceusz leżący obok Hermesa czy tarczę Ateny. Wszystko to sprawia, że opisywany relief ogląda się z prawdziwą przyjemnością, podziwiając kunszt nieznanego autora.
Andrzej Jankowski, kustosz
[1] Parys – bohater Mitologii Greckiej, syn króla Troi – Priama i królowej Hekabe. Z powodu złowróżebnego snu Hekabe, został po urodzeniu porzucony w górach. Znaleziony i wychowany przez pasterzy, z woli Zeusa rozstrzygnął spór bogiń o złote jabłko. Będąc już żonatym uprowadził Helenę, co było przyczyną wojny trojańskiej. Inf. za: http://portalwiedzy.onet.pl/19255,,,,parys,haslo.html [dost.: 25.02.2017]
[2] Nereidy – w mitologii greckiej córki boga morskiego – Nereusa. Inf. za: https://portalwiedzy.onet.pl/48238,,,,nereidy,haslo.html [dost. 26.02.2017]
[3] Tesalia – kraina historyczna i region administracyjny w Grecji, nad morzem Egejskim. Inf. za: https://pl.wikipedia.org/wiki/Tesalia [dost.:25.02.2017]
[4] Z. Kubiak „Mitologia Greków I Rzymian”, Świat Książki, Warszawa 1999, s.506-507
[5] Tamże s.176,178
